حسابداری را اغلب «زبان کسب‌وکار» می‌نامند؛ زبانی که به سازمان‌ها کمک می‌کند تصمیم‌های مالی درستی بگیرند، مسیر رشد خود را بسنجند و نسبت به عملکرد گذشته و آینده دید روشنی داشته باشند.
اما حسابداری فقط یک نوع ندارد. بسته به هدف و نوع فعالیت سازمان، شاخه‌های مختلفی از حسابداری شکل گرفته‌اند که هرکدام نقش و کاربرد خاصی دارند.
در این مقاله با انواع حسابداری آشنا می‌شویم و می‌بینیم هر کدام در چه حوزه‌ای به کار می‌آیند و چه کمکی به تصمیم‌گیری‌های مالی و مدیریتی می‌کنند.
حسابداری چیست و چرا تقسیم‌بندی می‌شود؟
حسابداری مجموعه‌ای از فرایندها برای جمع‌آوری، طبقه‌بندی، ثبت و گزارش اطلاعات مالی است.
اما هدف از حسابداری در همه‌جا یکسان نیست. گاهی مدیران به دنبال تحلیل داخلی و کنترل هزینه‌ها هستند، گاهی قانون‌گذاران و سرمایه‌گذاران به گزارش‌های رسمی نیاز دارند و گاهی هم دولت برای شفافیت مالی از آن استفاده می‌کند.
به همین دلیل، حسابداری به شاخه‌های مختلفی تقسیم شده است تا هرکدام بتوانند نیاز خاصی را پاسخ دهند. در واقع، این تنوع باعث می‌شود اطلاعات مالی دقیق‌تر، هدفمندتر و کارآمدتر در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار گیرد.
انواع حسابداری کدام اند؟
هر شرکتی بنابر اندازه سازمان و شرکت خود می‌تواند از انواع مختلف حسابداری برای انجام امور مالی و حسابداری خود استفاده کند. برای مثال حسابداری یک سازمان بزرگ با یک کسب و کار کوچک‌تر متفاوت است و هر کدام از نوع متفاوتی برای شرکت خود استفاده می‌کنند.
شما به عنوان یک مدیر کسب و کار، مدیر مالی یا حسابدار باید با انواع حسابداری آشنایی داشته باشید تا بدانید کدامیک از انواع آن پاسخگوی نیازهای شما خواهد بود. در پاسخ به این سوال که انواع حسابداری چیست باید بگوییم که حسابداری 9 زیر شاخه دارد که عبارتند از:
- حسابداری مالی
- حسابداری دولتی
- حسابداری عمومی
- حسابداری صنعتی یا بهای‌تمام شده
- حسابداری مالیاتی
- حسابرسی
- حسابداری حقوقی
- حسابداری اجتماعی
- حسابداری تولیدی
در ادامه هر یک از انواع حسابداری را بررسی خواهیم کرد.
حسابداری مالی یا Financial Accounting چیست؟
حسابداری مالی با هدف بررسی عملکرد یک کسب‌وکار بر اساس قوانین و استانداردهای تعیین شده، به تحلیل و آنالیز تراکنش های مالی می‌پردازد و بر تهیه و ارائه‌ی گزارش‌های مالی برای افراد و نهادهای خارج از سازمان تمرکز دارد؛ مانند سرمایه‌گذاران، بانک‌ها و سهام‌داران.
در واقع این نوع از حسابداری با تراکنش های مالی یک کسب و کار سروکار دارد. حسابداری مالی تصویر دقیقی از عملکرد مالی یک کسب و کار در یک دوره زمانی خاص ایجاد می‌کند که در قالب صورت‌های مالی قابل ارائه است. این گزارش مواردی مانند درآمد، ترازنامه، نقدینگی و سود انباشته را شامل می‌شود.
هدف اصلی حسابداری مالی، اطلاع‌رسانی درست و قابل اعتماد به ذی‌نفعان بیرونی است.
حسابداری مالی نیز به دو زیر شاخه حسابداری نقدی و حسابداری تعهدی تقسیم بندی می‌شود. سیستم حسابداری در هر دو روش گفته شده، سیستم حسابداری دوطرفه است.
حسابداری نقدی
به شناسایی و ثبت رویداد در زمان دریافت یا پرداخت وجوه نقد حسابداری نقدی گفته می‌شود. این نوع از حسابداری مالی برای کسب و کارهایی ماسب است که با پول نقد سروکار دارند و هر نوع تراکنش که ورودی نقدی داشته باشد، باید ثبت گردد. معمولا کسب و کارها و شرکت های کوچک از این شیوه استفاده می‌کنند.
حسابداری تعهدی
در حسابداری تعهدی هر نوع رویداد مالی به محض وقوع رویداد، فارغ از اینکه وجوه نقد دریافت یا پرداخت شده باشد، باید ثبت شود. برای مثال وقتی فاکتور ارسال می‌کنید یا زمانی که فاکتور دریافت می‌کنید، باید آن را ثبت کنید. اصطلاحات حساب پرداختنی و حساب دریافتنی به این نوع از حسابداری مربوط می‌شود. معمولا کسب و کارهای بزرگ و سهامی عام شیوه حسابداری مالی تعهدی را در پیش می‌گیرند.
حسابداری مدیریت
حسابداری مدیریت یا مدیریتی بیشتر بر تصمیم‌گیری‌های داخلی سازمان تمرکز دارد. در این نوع حسابداری، اطلاعات مالی به شکلی ارائه می‌شود که مدیران بتوانند عملکرد بخش‌های مختلف را بسنجند، هزینه‌ها را کنترل کنند و بودجه‌ی بهتری برای آینده تنظیم نمایند. هدف حسابداری مدیریت فراتر از گزارش‌دهی است؛ این شاخه به مدیران کمک می‌کند تصمیم‌های آگاهانه‌تری بر پایه‌ی داده‌های مالی بگیرند.
این نوع از حسابداری به خدماتی می‌پردازد که شرکت ها و موسسات مالی به مشتریان خود ارائه می‌دهند، مانند مشاوره، تهیه اظهارنامه مالیاتی، حسابرسی و تهیه صورت های مالی. طیف وسیعی از کسب و کارهای تولیدی و تجاری، بازرگانی و فروشگاه‌ها از مشتریان این موسسات مالی هستند.
حسابداران عمومی می‌توانند مشتریان را برای تهیه، آموزش و استفاده از نرم افزارهای حسابداری، تعریف استراتژی‌های کسب و کار و موضوعاتی که نیاز به تجربه و کمک یک متخصص مجرب دارد راهنمایی کنند.
تفاوت بین حسابداران عمومی و خصوصی این است که یک حسابدار عمومی با توجه به تعدد مشتریان، تجربه‌های بیشتری دارد اما معمولا یک حسابدار خصوصی به صنعتی خاص محدود می‌شود. در واقع یک حسابدار خصوصی بیشتر در زمینه پردازش تمامی عملیات مالی تبحر دارد.
حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده (Cost Accounting)
حسابداری صنعتی، در اصطلاح حسابداری بهای تمام شده یا حسابداری هزینه‌ها نیز نامیده می‌شود. در حسابداری صنعتی به بررسی و تحلیل تمامی هزینه ها مانند هزینه های ثابت و متغیر می‌پردازند.
هدف آن این است که مشخص شود هر محصول یا خدمت دقیقاً چه هزینه‌ای در بر دارد و چگونه می‌توان این هزینه‌ها را کنترل یا کاهش داد.
این نوع از حسابداری برای شرکت‌های صنعتی، تولیدی و خدماتی مانند کارخانه‌ها و تولید کنندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حسابداری بهای‌تمام شده، کاهش هزینه‌ها با تارگت افزایش سود سازمان اهمیت زیادی دارد و با حسابداری الی متفاوت است.
اطلاعات حسابداری بهای تمام‌شده به مدیران کمک می‌کند قیمت‌گذاری دقیق‌تری داشته باشند و درباره تولید، سودآوری و بهینه‌سازی منابع تصمیم‌های بهتری بگیرند.
با گزارش‌های بدست آمده از حسابداری صنعتی، مدیران سازمان‌ها می‌توانند عملکرد سیستم را بررسی کرده و برای برنامه‌های آینده برنامه‌ریزی درست و صحیحی داشته‌باشند. حسابداری هزینه‌ها نیز به 4 دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- حسابداری صنعتی استاندارد
- حسابداری صنعتی مبتنی بر فعالیت
- حسابداری ناب
- حسابداری هزینه حاشیه‌ای
حسابداری صنعتی و عوامل تشکیل دهنده هزینه‌های تولید
در حسابداری صنعتی، برخی از اصطلاحات عوامل تشکیل دهنده هزینه های تولید عبارتند از:
- هزینه مواد مستقیم: در واقع هزینه مواد اولیه است که در تولید و یا ارائه کالا و خدمات استفاده می‌شود.
- هزینه دستمزد مستقیم: به هزینه‌های مربوط به حقوق و دستمزد کارگرانی که به طور مستقیم در تولید کالا یا ارائه خدمت نقش داشته اند، گفته می‌شود.
- هزینه سربار کارخانه: شامل تمامی هزینه‌های تولید به غیر از هزینه‌ی مواد مستقیم و هزینه‌ی دستمزد مستقیم خواهد بود.
حسابداری مالیاتی یا Tax Accounting چیست؟
حسابداری مالیاتی به محاسبه، ثبت و گزارش مالیات‌های پرداختی طبق قوانین مالیاتی کشور مربوط می‌شود.
هدف اصلی این شاخه، انطباق کامل با قوانین و مقررات مالیاتی است تا شرکت از جرائم مالی و اختلافات با سازمان امور مالیاتی جلوگیری کند.
در حسابداری مالیاتی تمرکز بر روی مالیات و امور مالیاتی خواهد بود. این نوع از حسابداری پیرو قوانین سازمان امور مالیاتی است که افراد هنگام تهیه اظهارنامه مالیاتی باید دقیقا آن‌ها را اجرا کنند. امروزه اهمیت موضوعات و قوانین مالیاتی به حدی است که هرگونه خطا و اشتباه موجب جریمه های سنگین مالیاتی خواهد شد. به همین دلیل یک حسابدار مالیاتی باید علاوه بر تخصص در حوزه مالی و حسابداری، از قوانین مالیاتی نیز اطلاع داشته باشد. به دلیل پیچیدگی قوانین مالیاتی، کسب و کارهای مختلف می‌بایست از حسابداران مالیاتی مجرب کمک بگیرند.
حسابرسی یا Auditing چیست؟
نحوه عملکرد حسابرسی با انواع دیگر حسابداری تفاوت دارد. حسابرسی در واقع ارزیابی درستی انجام فعالیت های مالی و مطابقت آن‌ها با اصول و قوانین مربوطه است. در حسابرسی صحت عملکرد یک واحد اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در 3 حالت حسابرسی داخلی، خارجی یا مالیاتی انجام می‌شود.
حسابرسی داخل سازمان
این حسابرسی توسط تیم مالی داخلی بنگاه اقتصادی انجام خواهد شد. هدف از این کار پیدا کردن یک مشکل در ثبت تراکنش های مالی یا صرفا بازبینی اطلاعات مالی است.
حسابرسی خارج سازمان
در این حالت به درخواست مدیران سازمان و با هدف بازنگری اطلاعات، آماده سازی انتشار اسناد مالی از یک شرکت حسابرسی مستقل درخواست می‌شود تا به بررسی تمام تراکنش های مالی پرداخته شود.
حسابرسی سازمان مالیاتی
در حسابرسی سازمان مالیاتی، تمرکز بر روی درآمدها و موارد مشمول مالیات است.
مراحل انجام حسابرسی چیست؟
فرآیند حسابرسی طی مراحل زیر انجام خواهد شد:
- حسابرسی رعایت: بررسی رعایت اصول حسابداری
- حسابرسی صورت‌های مالی: ارزیابی صحت و دقت صورت‌های مالی
- حسابرسی عملیاتی: بررسی شیوه‌های اجرایی در ثبت فرآیندهای مالی
حسابداری حقوقی یا Forensic Accounting چیست؟
حسابداری حقوقی ترکیبی از دانش حسابداری و مهارت‌های تحقیق حقوقی است.
این نوع حسابداری برای کشف تقلب‌ها، بررسی پرونده‌های مالی و ارائه مدارک مستند در دعاوی قضایی استفاده می‌شود.
در پرونده‌های تخلف مالی، اختلاس یا دعاوی مربوط به دارایی‌ها، حسابداران حقوقی نقشی کلیدی دارند.
منظور از آن محاسبه دقیق هزینه ای است که بابت حقوق، مالیات و فعالیت های کارمندان در هر سازمان پرداخت می‌شود. در واقع حسابداری حقوقی ترکیبی از مهارت‌های حسابداری، حسابرسی و تجسس خواهد بود. محاسبه و پرداخت حقوق پرسنل یکی از مهم‌ترین و زمان برترین محاسبات است که باید به دقت بررسی شود و به صورت ماهانه به کارکنان پرداخت شود. برای ضایع نشدن حقوق کارکنان روی این موضوع تمرکز زیادی شده و قانون‌‌هایی را تنظیم کرده‌اند تا تمامی حقوق و مزایای آن‌ها در آن محفوظ باشد.
ورودی های حقوق و دستمزد براساس یک دفتر کل در نظر گرفته می‌شود که به ترتیب دادن به اطلاعات مالی می پردازند. این هزینه به عنوان یکی از عوامل حسابداری بهای تمام شده می‌بایست اندازه‌گیری، کنترل و تجزیه و تحلیل شود. از این نوع حسابداری اکثرا در پرونده‌های کلاهبرداری و اختلاس استفاده می‌شود.
حسابداری اجتماعی یا Social Accounting چیست؟
طبق فعالیت‌های انجام شده در حسابداری اجتماعی، یک کسب‌وکار میزان اثرگذاری فعالیت‌های خود را مورد‌سنجش قرار می‌دهد. برای این نوع از حسابداری تمامی فعالیت های یک سازمان و هر نوع فعالیتی که در محیط زیست اثر گذار باشد، باید بررسی شود. در واقع حسابداری اجتماعی به رفتارهای تجاری و تاثیر آن‌ها ارتباط دارد.
حسابداری اجتماعی ریشه در فشارهایی دارد که جنبش‌های زیست‌محیطی به فعالیت‌های سازمان های بزرگ وارد کردند. همچنین استفاده از حسابداری اجتماعی روزبه‌روز بیشتر شود.