حقوق و دستمزد چیست؟

حقوق و دستمزد به عنوان مفهوم کلیدی در حوزه کار و اشتغال دارای اهمیت ویژه‌ای است و ازجمله مباحثی است که برای کارفرما و کارگر از اهمیت بالایی برخوردار است. حقوق و دستمزد مبلغی است که یک کسب‌وکار باید برای یک دوره معین به کارکنان خود بپردازد و معمولا توسط بخش حسابداری یا کارگزینی یک شرکت مدیریت‌ می‌شود. این مفهوم به واسطه تعامل کارگر و کارفرما در زمینه تعیین و تعدیل حقوق، مواجه با چالش‌ها و تعارضات حقوقی متعددی قرار می‌گیرد. در این مقاله، قصد داریم به بررسی جنبه‌های مختلف حقوق و دستمزد، تغییرات اخیر در این حوزه و تأثیرات آن بر جامعه بپردازیم.

تعریف حسابداری حقوق و دستمزد

به پرداختی واحد حسابداری به کارکنان در ازای فعالیت مشخص در راستای اهداف مورد نظر، حقوق و دستمزد می‌گویند. حسابداری حقوق و دستمزد شامل ثبت و بایگانی داده‌های حقوق و دستمزد کارکنان است. حقوق و دستمزد یکی از هزینه‌های اصلی اکثر مشاغل است و تقریبا همیشه قابل کسر است، به این معنی که هزینه را‌ می‌توان از درآمد ناخالص کسر کرد و درآمد مشمول مالیات شرکت را کاهش داد. حقوق و دستمزد‌ می‌تواند از یک دوره پرداخت به دوره دیگر به دلیل اضافه کاری و سایر متغیرها متفاوت باشد.

واحد حسابداری و افرادی که به عنوان مسئول امور مالی و حسابداری در هر کسب‌و‌کاری مشغول فعالیت هستند، باید کارکرد پرسنل را به طور دقیق محاسبه کنند و جزئیات آن را در قالب فیش حقوقی به کارکنان ارائه کنند. اطلاعاتی که در مورد حقوق و دستمزد کارکنان وجود دارد باید هر ماه به عنوان هزینه در دفاتر حسابداری ثبت شوند تا در محاسبات مالیاتی هم مورد محاسبه قرار بگیرند.

محاسبه دقیق و پرداخت به موقع حقوق و دستمزد به کارکنان یکی از عوامل بسیار تأثیرگذار در رابطه مطلوب بین کارگران و کارفرماست و این وظیفه مهم بر عهده حسابداران هر مجموعه است.

دلیل اهمیت حسابداری حقوق و دستمزد چیست؟

همه شرکت‌ها برای اجرای فعالیت‌های خود به وجود کارکنان نیاز دارند. از طرف دیگر هم کارکنان در ازای انجام وظایف خود، نیاز به دریافت حقوق و دستمزد دارند. این حسابداری شامل ثبت و بایگانی داده‌های مربوط به حقوق و دستمزد کارکنان می‌شود.

محاسبه حقوق و دستمزد و پرداخت آن به کارکنان، یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر سازمان و شرکتی محسوب می‌شود. رشد صنایع و شرکت‌های مختلف به نوعی در گرو پرداخت منظم و با رویه ثابت حقوق و دستمزد کارکنان است. این موضوع باعث افزایش رضایت کارکنان، بازدهی بالای فعالیت‌ها، ارائه گزارش‌های مالی منظم و در نهایت تسهیل ارتباط با سازمان‌های مرتبط می‌شود.

محاسبه بهای تمام شده تولید کالا یا خدمات در گرو حسابداری حقوق و دستمزد است. هزینه‌ای که برای نیروی کار صرف می‌شود، تاثیر زیادی روی سود واحدهای تجاری دارد. به همین دلیل مدیران شرکت‌ها اهمیت زیادی به این موضوع می‌دهند.

کار حسابداری حقوق و دستمزد، محاسبه دقیق کارکرد روزانه کارگر یا کارمند است. جزئیات این محاسبات باید در قالب فیش حقوقی به صورت سند ارائه شود. بعد از تایید مبلغ توسط مدیریت، حقوق به حساب اعلامی کارکنان واریز می‌شود.

موسسه پژوهش و آموزش همکاران سیستم برای آشنایی و تسلط شما در خصوص مفاهیم حقوق و دستمزد و سرمایه انسانی، دوره‌های حضوری، آنلاین و الکترونیکی را در این حوزه برگزار می‌کند.

انواع روش‌های پرداخت حقوق و دستمزد

• براساس زمان: در این حالت پرداخت حقوق و دستمزد کارگران براساس زمان است. مثلا اگر هر شخصی 8 ساعت در طول روز کار کند مبلغی معین و مشخص به وی پرداخت خواهد شد.
•  براساس کار انجام شده: در این حالت پرداخت حقوق و دستمزد کارگران براساس خروجی و کار انجام شده است. اگر پرداخت حقوق و دستمزد منوط به انجام کاری باشد مثلا اتاقی رنگ آمیزی شود، پرداخت دستمزد براساس کار انجام شده می‌باشد.
• براساس طرح تشویقی: در این حالت علاوه بر زمان، کار انجام شده نیز مهم است. مثلا اگر در 8 ساعت قرار به این باشد که 100 عدد کالا تولید شود، طرح تشویقی به این صورت است که اگر در همین تایم 101 عدد کالا تولید شود، بابت 1 عدد کالای تولیدی اضافه تر حقوق بیشتری به کارگر پرداخت شود.

در صورت تمایل برای آشنایی کامل با مباحث مالی و حسابداری و متخصص شدن در این زمینه می‌توانید در دوره‌های حسابداری ویژه بازار کار موسسه آموزش همکاران سیستم شرکت کنید.

حسابداری حقوق و دستمزد شامل چه مواردی‌ می‌شود؟

حسابداری در هر زمینه‌ای که باشد به دلیل سروکار داشتن با منابع مالی، شغل حساسی محسوب می‌شود. یک حسابدار حقوق و دستمزد، باید میزان کارکرد و درآمد کارکنان در یک دوره مشخص را ارزیابی و محاسبه کند. این کار شامل حقوق سالانه، اضافه کاری و … می‌شود. در اینجا لیست کاملی از مواردی که باید هنگام محاسبه حقوق کارکنان در نظر بگیرید، آمده است:

• دستمزد ناخالص، حقوق، پاداش و پورسانت، سود سالانه
• کسر مالیات
• کسر حقوق، حق بیمه و طرح‌‌های پس انداز
• مزایای غیرنقدی کارفرما
• حق اولاد، مسکن، خوار و بار و بن کارگری
• ایاب و ذهاب

 

گام‌های اساسی برای محاسبه حقوق و دستمزد

این که حسابداری حقوق و دستمزد را از کجا شروع کنید، بسیار حائز اهمیت است. در ادامه 5 گام اساسی برای محاسبه حقوق و دستمزد را بررسی می‌کنیم.

1. تعیین حقوق پایه

حقوق پایه به صورت سالیانه و در جلسه شورای عالی کار مشخص می‌شود. این شورا از نماینده کارگران، نماینده دولت و نماینده کارفرمایان تشکیل شده است. حقوق پایه بعد از مصوب شدن در این شورا به اطلاع واحدهای اقتصادی می‌رسد. البته حقوق و دستمز کارکنان ممکن است به صورت توافقی بین کارگر و کارفرما باشد. حتی شیوه پرداخت به صورت روزانه، هفتگی، ماهانه یا پروژه‌ای هم ممکن است به صورت توافقی انجام شود.

2. محاسبه اضافه کاری

به استفاده از نیروی انسانی مازاد بر ساعات تعیین شده، اضافه کاری گفته می‌شود. طبق قانون وزارت کار، دستمزد اضافه کاری 40 درصد اضافه بر نرخ مزد عادی است. البته اضافه کاری دارای محدودیت است. به این شکل که فرد بیش از 4 ساعت در روز و 135 ساعت در ماه نمی‌تواند اضافه کاری داشته باشد.

3. محاسبه مزایا

علاوه بر حقوق و دستمزد عادی کارکنان، مزایای زیادی هم به صورت نقدی و غیرنقدی به آنها اعطا می‌شود. مزایا با توجه به میزان کارکرد، تعداد ساعات و سابقه هر فرد تعیین می‌شود. به همین دلیل همه افراد دارای مزایای برابر نیستند. به طور کلی مزایای کارکنان بر اساس تخصص، توافق با کارفرما و سوابق کاری مشخص می‌شود. این مزایا توسط حسابدار به صورت دقیق محاسبه و مکتوب در اختیار کارفرما قرار می‌گیرد. همانطور که اشاره کردیم، مزایا به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود.

4. محاسبه مالیات

یکی از انواع کسورات است که باعث کاهش میزان حقوق و دستمزد کارکنان می‌شود. نرخ مالیات در حسابداری حقوق و دستمزد به صورت سالانه تعیین می‌شود. این نرخ بعد از تصویب به اطلاع شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌رسد. این نرخ رابطه مستقیمی با میزان دریافتی کارکنان دارد. به این معنی که با افزایش حقوق کارکنان، میزان مالیات حقوق و دستمزد هم افزایش پیدا می‌کند.

5. تعیین بیمه تامین اجتماعی

بیمه تامین اجتماعی از مباحثی است که در حسابداری حقوق و دستمزد با عنوان حق بیمه تعریف می‌شود. این موضوع در بخش کسورات مورد محاسبه قرار می‌گیرد. به طور کلی حق بیمه 30 درصد حقوق و دستمزد کارکنان را شامل می‌شود. از این مقدار 23 درصد سهم کارفرما و 7 درصد سهم کارگر است.

تعریف مفاهیم فیش حقوقی

در ادامه با ما همراه باشید تا مفاهیم و اصطلاحاتی که معمولا در فیش حقوقی درج می‌شود، بررسی کنیم.

حقوق پایه

در همه شرکت‌ها قراردادی بین کارفرما و کارگر وجود دارد. طبق این قرارداد کارگر فعالیت‌های محول شده را به نحو احسن انجام می‌دهد. از طرف دیگر کارفرما موظف به پرداخت حقوق مشخص شده است. حقوق پایه در قرارداد کارگر با کارفرما مشخص می‌شود و حقوقی است که در قرارداد مربوط به گارگر و شرکت در نظر گرفته می‌شود. در حسابداری حقوق و دستمزد، این آیتم از اهمیت بالایی برخوردار است.

مزایا

مبالغ و عواملی که باعث افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد مزایا می‌گویند که شامل موارد زیر است:

• مزایای مستمر: مزایایی است که چنانچه در قرارداد ذکر شده باشد بایستی بصورت مداوم و متوالی به کارگران پرداخت شود مانند حق اولاد، حق مسکن، حق خواروبار، فوق العاده بدی آب و هوا، اشتغال خارج از مرکز و …
•  مزایای غیر مستمر: مزایایی است که روال پرداخت مشخصی ندارد و ممکن است هر چند ماه یکبار به کارگران پرداخت شود مانند اضافه کاری، ماموریت، هزینه تهیه لباس، پاداش آخر سال و …

کسورات

به مبالغی گفته می‌شود که با توافق کارگر و کارفرما یا طبق قانون از حقوق کارکنان کسر می‌شود. عوامل کاهش بر حقوق و دستمزد و عواملی که باعث کاهش حقوق و دستمزد می‌گردد به شرح زیر می‌باشد:

• حق بیمه
• سهم کارگر
• مالیات حقوق کارگر
• مساعده
• وام
• و …

 

اضافه کاری

زمانی است اضافه تر نسبت به ساعت قانونی کار یا نسبت به قرارداد کار. به‌صورت خیلی ساده اگر کارگری طبق قرارداد بایستی 8 ساعت کار کند، اما در یک روز 10 ساعت کار کرده باشد، 2 ساعت اضافه کار خواهد بود که بایستی بر مبنای 2 ساعت اضافه کار 40% اضافه بر حقوق و دستمزد عادی به وی پرداخت شود. اضافه کاری موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

حق اولاد

هر کارفرما علاوه بر حقوق و دستمزد بایستی حق اولاد به کارگران پرداخت کند. حق اولاد معادل 3 برابر حداقل مزد روزانه کارگر ساده برای هر فرزند در ماه می‌باشد.

نکته‌ای که بسیار حائز اهمیت می‌باشد اینکه سابقه بیمه موردنیاز یک فرد برای دریافت حق اولاد 2 سال (720 روز) می‌باشد و سن فرزندان بیمه شده بایستی از 18 سال کمتر باشد یا اینکه فرزندان مشغول به تحصیل باشند. حق اولاد جز مزایا است و موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

حق مسکن و حق خواروبار

هر کارفرما علاوه بر حقوق و دستمزد بایستی حق مسکن و حق خواروبار به کارگر پرداخت کند. مبلغ حق مسکن در ابتدای هر سال توسط شورای عالی کار اعلام می‌شود.

نکته ای که بسیار حائز اهمیت می‌باشد اینکه اگر کارگری در طول یک ماه کمتر از یک ماه کارکرد داشته باشد، مزایای رفاهی وی نسبت به روزهایی که کار کرده است، محاسبه می‌شود. مبلغ حق خواروبار در ابتدای هر سال توسط شورای عالی کار اعلام می‌شود.

حق خواروبار می‌تواند بصورت نقدی و غیر نقدی پرداخت گردد. حق مسکن و حق خواروبار جزء مزایا می‌باشد و موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

عیدی و پاداش

کلیه کارفرمایان کارگاه های مشمول قانون کار مکلفند به هر یک از کارگران خود به نسبت یک سال کار، معادل دو ماه حقوق را به عنوان عیدی پرداخت کنند.

مبلغ پرداختی به کارکنانی که کمتر از یک سال در کارگاه کار کرده اند بایستی به نسبت کار انجام شده عیدی در نظر گرفته شود. عیدی و پاداش جزء مزایا می‌باشد و موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

حق ماموریت

به کارگرانی که به موجب قرارداد به ماموریت های کاری خارج از محل خدمت خود اعزام می‌شوند، فوق العاده ماموریت تعلق خواهد گرفت. پرداختی فوق العاده حق ماموریت نباید کمتر از مزد ثابت یا مزد مبنای روزانه کارگر باشد. به این ترتیب حق ماموریت حداقل به اندازه یک روز حقوق ثابت یا مزد مبنای کارگر می‌باشد. حق ماموریت جزء مزایا می‌باشد و موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

حق جذب

مبلغی است که برای جذب نیروهای تخصصی بوده و یا در خصوص جذب در مناطق محروم استفاده می‌گردد. حق جذب جز مزایا می‌باشد و موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

حق سنوات

به عنوان پاداش پایان کار یا سال به آن دسته از کارگرانی داده می‌شود که سابقه یکسال کاری دارند. حق سنوات جزء مزایا می‌باشد و موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

پایه سنوات

برای کارگاه هایی است که طرح طبقه بندی مشاغل دارند و پایه سنوات به حداقل حقوق آنها اضافه می‌گردد. پایه سنوات جزء مزایا می‌باشد و موجب افزایش حقوق و دستمزد می‌گردد.

مالیات حقوق و دستمزد

کارفرما موظف است که در زمان پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان خود، بخشی از آن را به عنوان مالیات کسر نموده و به وزارت اقتصاد و دارایی تحت عنوان مالیات حقوق واریز نماید. مالیات جزء کسورات می‌باشد و موجب کاهش حقوق و دستمزد می‌گردد.

به‌طور خلاصه در فیش حقوقی و حقوق و دستمزد برای تعیین مبلغ پرداختی به کارکنان بایستی حقوق و دستمزد پایه و مزایا با هم جمع و از کسورات کسر گردد.

تغییرات اخیر در ساختار حقوق و دستمزد

در دهه‌های اخیر، با توجه به تغییرات اقتصادی، فناوری و نحوه کارکرد سازمان‌ها، ساختار حقوق و دستمزد نیز تغییر کرده است. انعقاد قرارداد‌های کاری انعطاف‌پذیرتر، رشد حقوق پایه و همچنین افزایش مبالغ بیشتر در بخش مزایا از جمله تغییرات مهم هستند.

تغییرات در ساختار حقوق و دستمزد تأثیرات قابل‌توجهی بر جامعه و اقتصاد دارند. از یک سو، افزایش حقوق و بهبود شرایط کاری می‌تواند به افزایش تقاضا و مصرف کالاها و خدمات منجر شود. از سوی دیگر، این تغییرات می‌توانند هزینه‌های تولید را افزایش داده و تأثیر منفی بر رشد اقتصادی داشته باشند.

در مسیر تغییرات ساختار حقوق و دستمزد، چالش‌هایی نیز وجود دارند. تعیین حداقل حقوق منصفانه، حفظ توازن میان تقاضا و عرضه در بازار کار، و مدیریت تأثیرات منفی تغییرات در سطح اقتصادی برخی از چالش‌ها هستند. برخی از پیشنهادها شامل توسعه سیاست‌های تشویقی برای ایجاد اشتغال، تعامل بیشتر میان نهادهای دولتی، کارفرما و کارگر، و ارتقاء آموزش و مهارت‌های کارکنان می‌باشد.

تعارضات حقوقی مرتبط با دستمزد

دستمزد موجب تعارضات حقوقی متعددی می‌شود. این تعارضات شامل نامتناسبی حقوق پایه با هزینه‌های معیشت، عدم پرداخت دستمزد به موقع، ناترکیبی دستمزد با مقررات کاری، و اختلاف در تفسیر و اجرای قراردادهای کاری می‌شوند.

برای مقابله با تعارضات حقوقی در زمینه دستمزد، راه‌حل‌های متعددی وجود دارد:

• تعیین حقوق پایه منصفانه: تعیین میزان حقوق پایه‌ای که با توجه به هزینه‌های معیشت و شرایط اقتصادی منطقه مناسب باشد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
• تعهدات کارفرما و کارگر روشن: ایجاد قراردادهای کاری دقیق و شفاف که حقوق و تعهدات هر دو طرف را به صورت دقیق تعیین کند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
• تقویت نهادهای نظارتی: تقویت نهادهای نظارتی بر حقوق کارگران و پرداخت دستمزد به موقع و به درستی، می‌تواند به کاهش تعارضات حقوقی کمک کند.
• آموزش و آگاهی: آموزش کارفرماها و کارگران در خصوص حقوق و تعهدات کاری و دستمزد منجر به پیشگیری از تعارضات حقوقی خواهد شد.

 

انواع مرخصی

مرخصی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب 4 روز جمعه جمعا یک ماه است. سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای کار کمتر از یکسال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌گردد.

دسته بندی مرخصی در قانون کار به شرح زیر است.

1. مرخصی استحقاقی

شامل موارد است:

• مرخصی ساعتی: مرخصی است که بصورت تایم محدود در شیفت کاری گرفته خواهد شد.
• مرخصی ازدواج یا فوت: کلیه مشمولان این قانون در موارد ازدواج دائم، فوت همسر، فوت پدر، فوت مادر و فوت فرزندان حق برخورداری از 3 روز مرخصی با استفاده از مزد دارند و این مرخصی جزء مرخصی استحقاقی نمی باشد و جدا محاسبه می‌گردد.

2. مرخصی استعلاجی

یکی از انواع مرخصی است که افراد در زمان بیماری استفاده می‌کنند مطابق قانون هیچگونه محدودیتی برای دریافت مرخصی استحقاقی وجود ندارد. پرداخت حقوق در دوران مرخصی استعلاجی بر عهده کارفرما نیست و فقط به عهده سازمان تامین اجتماعی است مگر در مواردی کارفرما خودش داوطلبانه نسبت به پرداخت مبلغی به کارکنان کمک کند.

3. مرخصی بدون حقوق

یکی از انواع مرخصی است که مشمولان قانون کار اعم از کارگران و کارمندان می‌توانند به مدت 2 سال از مرخصی بهره مند شوند و در این مدت حقوق و دستمزدی به آنها تعلق نمی گیرد. استفاده از این مرخصی منوط به تقاضای کارگر و موافقت کارفرما می‌باشد و مدت مرخصی بدون حقوق جزء سوابق کاری محسوب نخواهد شد.

سخن آخر

حقوق و دستمزد به عنوان مفاهیمی که در تعامل کارفرما و کارگر نقش مهمی ایفا می‌کنند، تأثیرات گسترده‌ای بر جامعه و اقتصاد دارند. تغییرات اخیر در ساختار حقوق و دستمزد نیازمند توجه جدی به تأثیرات مثبت و منفی آن‌ها هستند تا از توازن مناسب در بازار کار و توسعه پایدار جامعه اطمینان حاصل شود.

محاسبه دقیق و پرداخت به موقع حقوق و دستمزد کارکنان، نقشی اساسی در تعیین هزینه‌ها و سود شرکت‌ها دارد. به همین دلیل حسابدار باید دقت و حساسیت زیادی در این رابطه به خرج دهد. آشنایی با قوانین حقوق و دستمزد، اطلاع از ماهیت حساب‌ها، محاسبه دقیق مزایا، محاسبه کسورات، تهیه فیش حقوقی، ارائه اطلاعات به صورت مکتوب به مدیریت و … بخشی از فعالیت‌ها و وظایف حسابدار حقوق و دستمزد محسوب می‌شود.