در دنیای سرمایهگذاری، هر تصمیم کوچک میتواند سود یا زیان بزرگی به همراه داشته باشد و یکی از مفاهیم کلیدی که همه سرمایهگذاران باید بشناسند، رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه است.
درک این رابطه، نه تنها شما را از نوسانات بازار آگاه میکند، بلکه به شما کمک میکند تصمیمات هوشمندانهتری در خرید و فروش اوراق با درآمد ثابت بگیرید. در این مقاله، مستقیم و بدون پیچیدگی، به بررسی این رابطه مهم و تاثیر آن بر ارزش اوراق قرضه میپردازیم.
اوراق قرضه چیست
اوراق قرضه اسنادی مالی هستند که دولتها، شرکتها یا نهادهای محلی برای جذب سرمایه صادر میکنند. سرمایهگذار با خرید این اوراق، عملا به صادرکننده وام میدهد و در ازای آن، بهصورت دورهای بهره دریافت میکند و در پایان دوره نیز اصل مبلغ را پس میگیرد. هر اوراق قرضه دارای مبلغ اسمی، نرخ بهره، قیمت خرید و تاریخ سررسید مشخص است و میزان ریسک آن به اعتبار صادرکننده بستگی دارد؛ بنابراین برای داشتن نسبت های مالی ثابت و قابل پیشبینی، اوراق قرضه یکی از گزینههای محبوب برای سرمایهگذاران کمریسک به شمار میآیند.
اوراق قرضه انواع مختلفی دارند؛ از جمله اوراق دولتی که امنترین نوع هستند، اوراق شرکتی که با ریسک و بازدهی بیشتر همراهاند و اوراق شهرداری که معمولا معافیتهای مالیاتی دارند. همچنین اوراق قابلتبدیل امکان تبدیل به سهام را فراهم میکنند و اوراق بدون بهره با تخفیف فروخته شده و در سررسید با ارزش کامل بازپرداخت میشوند. این تنوع به سرمایهگذاران اجازه میدهد بسته به میزان ریسکپذیری و اهداف مالی خود بهترین گزینه را انتخاب کنند.
نرخ بهره چیست و چگونه تعیین میشود؟
نرخ بهره در سادهترین مفهوم، هزینه استفاده از پول است؛ یعنی مبلغی که وامگیرنده برای استفاده از سرمایه وامدهنده پرداخت میکند. این نرخ معمولا بهصورت درصدی از مبلغ اصلی وام محاسبه میشود و میتواند به شکل بهره ساده یا بهره مرکب باشد.
بهره ساده فقط بر اصل وام اعمال میشود؛ اما بهره مرکب علاوه بر اصل، شامل بهرههای دورههای قبل نیز هست و بنابراین هزینه بیشتری برای وامگیرنده ایجاد میکند. از سوی دیگر، در حسابهای پسانداز و سرمایهگذاری، همین بهره مرکب به سود سپردهگذار تبدیل شده است و باعث رشد سریعتر پول میشود. نرخ بهره علاوه بر اینکه درآمدی برای وامدهنده ایجاد میکند، برای وامگیرنده هزینه بدهی محسوب میشود.
نرخ بهره بر اساس مجموعهای از عوامل اقتصادی و تجزیه و تحلیل مالی تعیین میشود. مهمترین نقش را بانک مرکزی هر کشور ایفا میکند. این نهاد با توجه به شرایط اقتصادی، نرخ پایه بهره را مشخص میکند و بانکها نیز نرخهای وامدهی خود را بر اساس آن تنظیم میکنند. زمانی که اقتصاد دچار تورم میشود، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره هزینه وامگیری را بالا میبرد تا مصرف و تقاضا کاهش یابد و تورم کنترل شود. در مقابل، در دورههای رکود اقتصادی، نرخ بهره کاهش مییابد تا وامگرفتن ارزانتر شده و مردم و کسبوکارها به مصرف و سرمایهگذاری تشویق شوند. علاوه بر سیاستهای بانک مرکزی، عواملی مانند وضعیت بازارهای مالی، تقاضا برای اعتبار، میزان پسانداز مردم، ریسک وامگیرندگان و شرایط جهانی نیز بر تعیین ارزش اوراق قرضه و نرخ بهره تاثیر میگذارند.
رابطه معکوس بین نرخ بهره و قیمت اوراق قرضه
رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه یکی از بنیادیترین مفاهیم در بازارهای مالی است. بین نرخ بهره و قیمت اوراق قرضه یک رابطه معکوس وجود دارد. به این معنا که هرگاه نرخ بهره در بازار افزایش پیدا کند، قیمت اوراق قرضه کاهش مییابد و زمانی که نرخ بهره کاهش یابد، ارزش اوراق موجود در بازار بالا میرود.
دلیل این رفتار ساده است؛ اوراق قرضه معمولا دارای نرخ بهره ثابت هستند و وقتی نرخهای جدید در بازار بالاتر میروند، اوراق قدیمی که سود کمتری میپردازند جذابیت خود را از دست میدهند؛ بنابراین دارندگان اوراق قدیمی برای رقابت با اوراق جدید مجبور میشوند، اوراق خود را با قیمت پایینتر عرضه کنند تا سرمایهگذاران به خرید آنها تمایل داشته باشند. بههمین دلیل رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه همواره معکوس عمل میکند. این رابطه بهویژه در دورههای نوسان اقتصادی اهمیت بیشتری پیدا میکند و میتواند تاثیر چشمگیری بر بازده سرمایهگذاران داشته باشد.
بازده اوراق قرضه و مفهوم بازده تا سررسید
بازده اوراق قرضه نشان میدهد سرمایهگذار در ازای خرید یک ورقه بدهی، چه میزان سود واقعی به دست میآورد. این بازده تنها به نرخ بهره دورهای محدود نمیشود، بلکه اختلاف میان قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی در سررسید نیز در آن تاثیر دارد. از آنجا که قیمت اوراق در بازار بر اساس شرایط اقتصادی، رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه، تورم و اعتبار صادرکننده تغییر میکند، بازده واقعی سرمایهگذار میتواند بیشتر یا کمتر از نرخ بهره اسمی اوراق باشد و باید تصویر کاملتری از سود احتمالی این سرمایهگذاری به دست آورد.
«بازده تا سررسید» یا YTM دقیقترین معیار برای سنجش سود واقعی اوراق است و نشان میدهد اگر سرمایهگذار اوراق را با قیمت فعلی بخرد و آن را تا سررسید نگه دارد، سالانه چه میزان بازده دریافت خواهد کرد. این شاخص همه عوامل موثر، شامل بهرههای دورهای، قیمت خرید، ارزش اسمی دریافتی در پایان کار و زمان باقیمانده تا سررسید را در نظر میگیرد. تغییرات نرخ بهره، تورم، اعتبار صادرکننده، نقدشوندگی اوراق و طول دوره سررسید، همگی YTM را تحت تاثیر قرار میدهند.
Duration و ریسک نرخ بهره
دیرش (Duration) یکی از مهمترین شاخصها در تحلیل اوراق با درآمد ثابت است و میزان حساسیت قیمت اوراق نسبت به تغییرات رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه را نشان میدهد. این شاخص که در قالب سال بیان میشود، به سرمایهگذار کمک میکند بفهمد با تغییر نرخهای بازار، قیمت اوراق چه اندازه جابهجا خواهد شد. هرچه عدد دیرش بزرگتر باشد، یعنی قیمت اوراق نسبت به نوسانات نرخ بهره حساستر است و واکنش شدیدتری به تغییرات ناشی از رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه نشان میدهد.
ریسک نرخ بهره نیز دقیقا بر همین حساسیت متکی است و به احتمال کاهش ارزش اوراق در اثر افزایش نرخهای بهره اشاره دارد. از آنجایی که قیمت اوراق رابطهای معکوس با نرخ بهره دارد، افزایش نرخها باعث افت قیمت اوراق موجود میشود و کاهش نرخها ارزش آنها را بالا میبرد. این مفهوم نشان میدهد که آگاهی از دیرش و ریسک نرخ بهره برای مدیریت پرتفوی اوراق قرضه ضروری است و میتواند از زیانهای احتمالی ناشی از نوسانات بازار جلوگیری کند.
سخن آخر
درک دقیق رابطه نرخ بهره و اوراق قرضه کلید موفقیت در سرمایهگذاریهای با درآمد ثابت است و به شما کمک میکند ریسکها را مدیریت کرده و تصمیمهای هوشمندانهتری بگیرید. اگر میخواهید دانش خود را در این زمینه به سطح حرفهای برسانید و مفاهیم مالی را به مهارت عملی تبدیل کنید، مؤسسه آموزش و پژوهش همکاران سیستم میتواند مسیر مطمئن و کاملی برای یادگیری عمیق و کاربردی شما فراهم کند.