قانون مالیات های مستقیم ۱۴۰۴ یکی از مهمترین ستونهای نظام مالیاتی کشور است که نقش تعیینکنندهای در شفافسازی درآمدها، تنظیم روابط مالی دولت و مودیان و جلوگیری از فرار مالیاتی ایفا میکند.
تغییرات، تبصرهها و نحوه اجرای مادههای این قانون میتواند بهطور مستقیم بر اشخاص حقیقی، کسبوکارها و شرکتها اثر بگذارد. بررسی دقیق مادهها، تخلفات و تبصرههای قانون مالیاتهای مستقیم در سال ۱۴۰۴ به مودیان کمک میکند تا با آگاهی کامل از تکالیف قانونی خود، ریسک جرایم مالیاتی را کاهش دهند و برنامهریزی مالی هوشمندانهتری داشته باشند. در ادامه با قانون مالیات های مستقیم با آخرین تغییرات بیشتر آشنا میشویم.
ساختار و فصل بندی قانون مالیات های مستقیم
قانون مالیات های مستقیم در ایران بهعنوان یکی از مهمترین قوانین مالیاتی کشور، دارای ساختار منظم و فصلی است که هدف آن تنظیم تکالیف و حقوق مودیان، تعیین موضوعات مشمول مالیات، نحوه محاسبه و وصول مالیات و تعیین مراجع رسیدگی میباشد. این قانون که نخست در سال ۱۳۶۶ تصویب و با اصلاحاتی همراه بوده، شامل بابهای مختلف است که هر یک موضوعات مشخصی را پوشش میدهند.
برای مثال باب اول به اشخاص مشمول مالیات میپردازد، باب دوم به مالیات بر دارایی (از جمله مالیات بر ارث)، باب سوم به مالیات بر درآمد شامل درآمد املاک، حقوق، مشاغل، اشخاص حقوقی و اتفاقی اشاره دارد و باب چهارم مقررات عمومی و تکالیف مودیان و مأموران مالیاتی را تبیین میکند.
باب پنجم ساختار سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی، وظایف و اختیارات آنان را مشخص مینماید. هر باب به فصلها و مواد موضوعات مرتبط را تقسیم میکند تا جنبههای مختلف مالیات مستقیم از قبیل تعیین مودیان، تعیین ماخذ مالیات، نحوه اظهارنامه، رسیدگی، جرایم و بخشودگیها، وصول مالیات و تشریفات دادرسی مالیاتی بهصورت قانونی و نظاممند قابل اجرا باشد.
ماده 132 قانون مالیات های مستقیم
ماده ۱۳۲ قانون مالیات های مستقیم، معافیت مالیاتی واحدهای تولیدی، معدنی و تاسیسات گردشگری را مشخص میکند. بر اساس آن، درآمد واحدهای جدید تولیدی و معدنی در بخشهای تعاونی و خصوصی ۸۰٪ برای چهار سال معاف است و در مناطق کمتر توسعهیافته این معافیت ۱۰۰٪ و برای ده سال اعمال میشود. همچنین تاسیسات ایرانگردی و جهانگردی دارای پروانه بهرهبرداری سالانه ۵۰٪ معافیت مالیاتی دارند. هدف این ماده، حمایت از تولید، توسعه معدن و گردشگری و تشویق سرمایهگذاری در مناطق کمتر توسعهیافته است.
ماده 272 قانون مالیات های مستقیم
ماده ۲۷۲ قانون مالیاتهای مستقیم مقرر میکند، سازمان امور مالیاتی هر سال تا پایان دیماه، اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول ارائه صورتهای مالی حسابرسیشده را اعلام کند. این اشخاص موظفاند گزارش حسابرسی را همراه اظهارنامه یا حداکثر تا سه ماه پس از مهلت آن ارائه دهند؛ در غیر این صورت، علاوه بر جریمه ۲۰٪ مالیات متعلق، درآمد مشمول مالیات آنها از طریق رسیدگی تعیین میشود. صورتهای مالی حسابرسیشده مبنای معتبر تشخیص مالیات است و سازمان میتواند حسابرسی را به سازمان حسابرسی یا موسسات عضو جامعه حسابداران رسمی واگذار کند؛ هزینه آن نیز بر عهده خود سازمان امور مالیاتی خواهد بود.
ماده ۱۴۳ قانون مالیات های مستقیم
ماده ۱۴۳ قانون مالیات های مستقیم به معافیت و بخشودگی مالیاتی شرکتهای بورسی و فرابورسی اختصاص دارد و بر اساس آن، ۱۰٪ از مالیات بر درآمد شرکتهای پذیرفتهشده در بورس و بورسهای کالایی و ۵٪ از مالیات بر درآمد شرکتهای پذیرفتهشده در بازارهای خارج از بورس، از زمان پذیرش تا خروج از بازار مشمول بخشودگی میشود. شرکتهایی با حداقل ۲۵٪ سهام شناور آزاد از معافیت دوبرابری بهرهمند هستند. همچنین نقلوانتقال سهام مشمول مالیات مقطوع ۴٪ ارزش اسمی و اندوخته صرف سهام شرکتهای بورسی مشمول مالیات مقطوع ۵٪ است.
ماده 103 قانون مالیات های مستقیم
ماده ۱۰۳ قانون مالیاتهای مستقیم، وکلای دادگستری و سایر وکلا را موظف میکند تا در وکالتنامههای خود رقم حقالوکاله را قید و معادل ۵٪ آن به عنوان مالیات علیالحساب با الصاق تمبر پرداخت کنند. نرخ تمبر بر اساس نوع دعوی (مالی، غیرمالی، کیفری و اختلافات مالی در مراجع اختصاصی) متفاوت است و شامل وکالتکنندگان غیر وکیل دادگستری نیز میشود.
تبصرهها مشخص میکنند که عدم رعایت این مقررات موجب غیرقابل قبول شدن وکالت است، وزارتخانهها و موسسات دولتی موظف به کسر ۵٪ از حقالوکاله و پرداخت به مالیات هستند و در صورت تغییر وکیل یا تفاوت حقالوکاله با مبلغ تمبر، مابهالتفاوت به اداره مالیاتی گزارش میشود.
ماده 190 قانون مالیات های مستقیم
ماده ۱۹۰ قانون مالیات مستقیم، جایزه و جریمه پرداخت مالیات عملکرد را تعیین میکند؛ مودیانی که مالیات خود را پیش از سررسید پرداخت کنند، ۱٪ جایزه ماهانه دریافت میکنند و پرداخت پس از موعد، ۲.۵٪ جریمه ماهانه دارد. مودیانی که اظهارنامه و مدارک خود را به موقع ارائه کرده و مالیات را پرداخت کنند، در صورت توافق یا پذیرش برگ تشخیص، از معافیت جزئی جرایم برخوردارند و جریمه ماهانه بیش از یک سال برای اعتراضات طولانی قابل مطالبه نیست.
ماده ۱۰۰ قانون مالیات های مستقیم
ماده ۱۰۰ قانون مالیاتهای مستقیم به تکلیف صاحبان مشاغل در ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط میشود. بر اساس این ماده، مودیان مشاغل موظفاند برای هر واحد یا محل شغلی، اظهارنامه مالیاتی فعالیتهای خود را طبق نمونه تعیینشده توسط سازمان امور مالیاتی تنظیم و حداکثر تا پایان خردادماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل فعالیت تسلیم کنند و مالیات متعلقه را طبق نرخهای ماده ۱۳۱ پرداخت نمایند.
بر اساس تبصره این ماده، سازمان امور مالیاتی میتواند برخی مشاغل با فروش سالانه محدود (حداکثر ده برابر معافیت ماده ۸۴) را از بخشی از تکالیف مانند نگهداری اسناد و ارائه اظهارنامه معاف کرده و مالیات آنها را به صورت مقطوع تعیین و وصول کند. در صورت فعالیت کمتر از یک سال، مالیات بر درآمد مشاغل به نسبت مدت فعالیت محاسبه میشود و این معافیت مانع رسیدگی به اظهارنامههای تسلیمشده در موعد مقرر نخواهد بود.
انواع مالیات های مستقیم در ایران
مالیات مستقیم در ایران به آن دسته از مالیاتهایی گفته میشود که مستقیما از اشخاص حقیقی یا حقوقی و بر اساس درآمد یا دارایی آنها دریافت میگردد و مهمترین انواع آن شامل مالیات تصاعدی بر دارایی و مالیات بر درآمد است.
مالیات بر دارایی مواردی مانند مالیات بر ارث و حق تمبر را دربر میگیرد که بر اساس میزان ثروت، اموال یا رسمیت اسناد تعیین میشود. در مقابل، مالیات بر درآمد طیف گستردهای از درآمدها را شامل میشود؛ از جمله مالیات بر درآمد حقوق، مشاغل، اشخاص حقوقی، درآمد املاک، درآمد کشاورزی و درآمدهای اتفاقی. همچنین افرادی که از چند منبع مختلف درآمد کسب میکنند، مشمول مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف خواهند بود.
معافیت ها و بخشودگی های مالیاتی
معافیتها و بخشودگیهای مالیاتی مجموعهای از مقررات قانونی در چارچوب قانون مالیاتهای مستقیم هستند که به موجب آنها، تمام یا بخشی از درآمد اشخاص، فعالیتها یا گروههای خاص از پرداخت مالیات معاف میشود یا با تخفیف همراه است.
این معافیتها با اهدافی مانند افزایش عدالت مالیاتی، حمایت از اقشار آسیبپذیر، تشویق تولید، اشتغالزایی، سرمایهگذاری، توسعه مناطق کمتر برخوردار و هدایت فعالیتهای اقتصادی به حوزههای اولویتدار تعریف شدهاند. معافیتها میتوانند بهصورت کامل یا به شکل کاهش نرخ اعمال شوند و حوزههایی مانند حقوق و دستمزد، مشاغل، آموزش، پژوهش، کشاورزی، فعالیتهای دانشبنیان، صادرات و همچنین اشخاص یا نهادهای حمایتی و خیریه را در بر بگیرند. آشنایی دقیق با این معافیتها و گذراندن دوره قوانین مالیاتی در موسسات معتبر نظیر همکاران سیستم، به مودیان کمک میکند تا ضمن رعایت قانون، برنامهریزی مالی هوشمندانهتری داشته و از حقوق قانونی خود در نظام مالیاتی بهدرستی استفاده کنند.
جرایم و تخلفات مالیاتی
جرایم و تخلفات مالیاتی به مجموعه اقدامها یا ترکفعلهایی گفته میشود که منجر به فرار یا اجتناب از پرداخت مالیات میشوند و شامل مواردی مانند عدم تسلیم اظهارنامه، پرداخت نکردن بهموقع مالیات، کتمان درآمد، ارائه اطلاعات نادرست یا انجام تخلفات در موضوعات خاص مالیاتی است. این جرایم بهطور کلی به دو دسته جرایم مالیاتی عملکردی و موضوعی تقسیم میشوند؛ جرایم عملکردی به تخلفات مرتبط با اجرای تکالیف قانونی مودیان و جرایم موضوعی به تخلفات مربوط به مالیاتهایی مانند ارزش افزوده، املاک، ارث و تراکنشهای بانکی اشاره دارند.
سخن آخر
قانون مالیات های مستقیم ۱۴۰۴ تنها مجموعهای از مادهها و تبصرهها نیست، بلکه نقشه راهی برای تصمیمگیری مالی آگاهانه، کاهش ریسک جرایم و استفاده درست از معافیتها و بخشودگیهای قانونی است. هرچه شناخت شما از این قانون دقیقتر باشد، مدیریت مالی کسبوکار نیز حرفهایتر و کمهزینهتر خواهد شد. موسسه آموزش و پژوهش همکاران سیستم با دورهها و محتوای کاربردی مالی و مالیاتی، به شما کمک میکند قانون را نهتنها بشناسید، بلکه هوشمندانه از آن به نفع رشد و پایداری کسبوکار خود استفاده کنید.
سوالات متداول
قانون مالیاتهای مستقیم دقیقا شامل چه مواردی میشود؟
قانون مالیاتهای مستقیم شامل مقررات مربوط به مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی، نحوه تشخیص و وصول مالیات، معافیتها، جرایم، بخشودگیها و مراجع رسیدگی مالیاتی است.
تفاوت مالیات های مستقیم و غیرمستقیم چیست؟
مالیاتهای مستقیم مستقیما بر درآمد یا دارایی اشخاص حقیقی و حقوقی اعمال میشوند و پرداختکننده همان مودی مالیاتی است؛ اما مالیاتهای غیرمستقیم بهطور غیرمستقیم و از طریق قیمت کالاها و خدمات از مصرفکننده نهایی دریافت میشوند.
چه اشخاصی از پرداخت مالیات معاف هستند؟
برخی اشخاص مانند اقشار تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و همچنین افرادی که درآمدشان در سقف معافیتهای تعیینشده قانونی قرار دارد، از پرداخت مالیات معاف هستند. علاوه بر این، برخی نهادها و فعالیتهای خاص طبق قانون مالیاتهای مستقیم مشمول معافیت میشوند.