حسابداری صنعتی یکی از دشوارترین و در عین حال جذاب‌ترین انواع حسابداری است.
حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده (cost accounting) رشته‌ای از حسابداری مدیریت است که مربوط می‌شود به تنظیم بودجه، تعیین هزینه‌های استاندارد، تعیین هزینه‌های واقعی عملیات، تعیین هزینه مراحل تولید و دوایر یا محصولات، تجزیه انحرافات و تعیین سودآوری یا مصرف وجوه اجتماعی.
برای رسیدن به این هدف‌ها، حساب‌ها طبقه‌بندی، ثبت، تجزیه، تحلیل و تفسیر می‌شوند تا ارتباط هر هزینه با مراحل تولید و توزیع کالا و خدمات مشخص شود.
حسابداری صنعتی همان طور که از اسم آن هم مشخص است در ارتباط با صنعت و موسسات تولیدی کاربرد دارد، به همین دلیل این نوع از حسابداری بسیار مورد توجه مدیریت است.
در موسسات تولیدی یا کارخانه‌ها به علت نوع فعالیت و همچنین شکل فروش محصولات، نیاز مدیریت به اطلاعات بهای تمام شده تولیدات، بسیار دقیق و حساس است زیرا در این نوع از موسسات، محصول نهایی از ترکیب مواد و هزینه‌های تبدیل – که همان دستمزد نیروی کار مستقیم و هزینه‌های سربار است – تولید می‌شود و به همین دلیل باید توجه خاصی به اقلام تشکیل‌دهنده بهای تمام شده داشته باشیم.
کاربرد حسابداری صنعتی
گاهی تصور می‌شود کاربرد حسابداری صنعتی و بهای تمام شده محدود به کارخانجات و صنایع تولیدی می‌باشد، هر چند شاید مشهورترین کاربرد آن در این جهت باشد ولی سایر مؤسسات نیز از حسابداری بهای تمام شده بهره می‌برند.
امروزه از این شیوه در بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، عمده‌فروشی‌ها، شرکت‌های حمل و نقل، شرکت‌های هواپیمایی، دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها در جهت کارایی بیشتر استفاده می‌گردد.
روش‌های حسابداری صنعتی
روش‌های حسابداری صنعتی به شش دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از:
۱) هزینه‌یابی جذبی
۲) هزینه‌یابی مستقیم
۳) هزینه‌یابی برآوردی یا تخمینی
۴) هزینه‌یابی سفارش کار
۵) هزینه‌یابی مراحل تولید یا مرحله‌ای
۶) هزینه‌یابی استاندارد
هر یک از این روش‌ها خود دارای توضیحات کاملی است ولی ما در اینجا به توضیح مختصری از سه مورد آنها اکتفا می‌کنیم.
▪ هزینه‌یابی جذبی یا کامل
شیوه‌ای از هزینه‌یابی که در آن جمع هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های ثابت در بهای تمام شده کالای ساخته منظور می‌شود.
بر عکس در هزینه‌یابی مستقیم، فقط هزینه‌های متغیر جزو بهای تمام شده محسوب می‌گردد و هزینه‌های سربار ثابت، جداگانه در حساب سود و زیان همان دوره‌ای که هزینه به عمل آمده است منظور می‌شود.
▪ هزینه‌یابی مستقیم یا نهایی
این اصطلاح به معنای آن است که جمع هزینه‌های متغیر محصول را مهمترین مقیاس هزینه تولید آن محصول محسوب کنند؛ با این استدلال که هزینه‌های متغیر با میزان تولید و افزایش و کاهش آن، بالا و پائین می‌رود.
▪ هزینه‌یابی برآوردی یا تخمینی
الف) هزینه‌ای که برای یک قرارداد یا تصمیم خاص پیش‌بینی شده است.
ب) مخارجی که پس از فروش ایجاد می‌شود.
اهمیت حسابداری صنعتی
اهمیت حسابداری صنعتی به این دلیل است که با گردآوری اطلاعات هزینه و قیمت تمام شده و ارائه آن به مدیران شرکت و تصمیم‌گیرندگان باعث ایجاد کنترل بیشتر روی هزینه‌ها و افزایش سوددهی شرکت شده و علاوه بر شناسایی نقاط ضعف سیستم‌های تولیدی و خدماتی، افزایش بهره‌وری و بازده شرکت و در نهایت کمک به اتخاذ تصمیم صحیح توسط مدیریت شرکت را باعث می‌گردد.
این نوع حسابداری از نظر ارائه اطلاعات بین حسابداری مالی و حسابداری مدیریت قرار می‌گیرد زیرا از طرفی با ارائه قیمت تمام شده به حسابداری مالی، سود و زیان ناشی از تولید و فروش کالا یا خدمات را مشخص می‌کند و از طرف دیگر با ارائه همین اطلاعات به مدیران شرکت، آنان را در تصمیم‌گیری و ارزیابی وضعیت شرکت جهت انجام امور یاری می‌نماید.
حسابداری صنعتی در مقابل حسابداری مالی
حسابداری مالی نتایج و موقعیت کسب و کار را به دولت، اعتباردهندگان و سرمایه‌گذاران گزارش می‌دهد ولی حسابداری صنعتی یک سیستم گزارش‌گیری داخلی برای مدیریت یک سازمان جهت تصمیم‌گیری است.
در حسابداری مالی، طبقه‌بندی هزینه بر اساس نوع معاملات است (به عنوان مثال حقوق و دستمزد، تعمیرات، بیمه، دفاتر، مسافرت، فروشگاه‌ها و غیره) اما در حسابداری صنعتی، طبقه‌بندی براساس توابع، فعالیت‌ها، محصولات، فرآیند و برنامه‌ریزی، کنترل داخلی و نیازهای اطلاعات سازمان است.
حسابداری مالی با هدف ارائه «واقعی و عادلانه» از معاملات، سود و زیان برای یک دوره و بیانیه وضعیت مالی (صورت حساب) در یک تاریخ معین است.
این هدف در راستای محاسبه دیدگاه واقعی و منصفانه از هزینه تولید یا خدمات ارائه شده توسط شرکت صورت می‌گیرد.
حال آن که حسابداری صنعتی بر اساس تجزیه و تحلیل است و می‌تواند ارزیابی هدفمند و ذهنی هزینه‌های مربوط به یک نتیجه استاندارد را ترکیب کند.
آشنایی با 10 اصطلاح مهم در گزارش‌های حسابداری صنعتی
در حسابداری صنعتی برخی اصطلاحات به کار برده می‌شود که هر یک دارای مفهوم خاصی است.
این اصطلاحات گاهی به مراحل تولید، گاهی به نوع کالای ساخته شده و گاهی نیز به نوع هزینه‌ها اشاره دارد.
در این قسمت تلاش می‌کنیم برخی از مهمترین اصطلاحات را توضیح دهیم:
1. دایره هزینه‌یابی
هزینه‌یابی عبارت است از تعیین بهای تمام شده کالای ساخته شده و موجودی کالای در جریان ساخت.
منظور از دایره هزینه‌یابی بخشی است که مسئولیت نگهداری اسناد و مدارک مرتبط با حسابداری عملیات تولیدی و غیر تولیدی را به عهده داشته و وظیفه تجزیه و تحلیل کلیه هزینه‌های تولیدی، توزیع و فروش جهت ارائه و استفاده مدیریت را به عهده دارد.
فعالیت‌های دایره هزینه‌یابی در ارتباط با گذشته، حال و آینده واحد اقتصادی می‌باشد.
2. کالای ساخته شده
کالایی که پس از گذراندن مراحل تولید به شکل کامل ساخته شده است و در واقع فرآیند تولید را به شکل کامل طی نموده را کالای ساخته شده گویند.
این کالا ممکن است به عنوان کالای نهایی توسط مصرف‌کننده استفاده شود و یا به عنوان ماده اولیه برای کارخانجات دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
بنابراین منظور از کالای ساخته شده کالای کامل نیست بلکه کالایی است که به طور کامل چرخه تولید مربوطه را طی کرده است.
3. کالای در جریان ساخت
کالاهایی که در جریان مراحل تولید قرار گرفته‌اند و فقط بخشی از فرآیند تولید را طی نموده‌اند ولی ساخت آنها تمام نشده است را کالای در جریان ساخت گویند.
4. منظور از تولید
به تغییر شکل مواد اولیه در فرایند ساخت و تبدیل به یک کالای ساخته شده «تولید» می‌گویند.
به عنوان مثال به عملیاتی مانند برش، پرداخت‌کاری و … که باعث تبدیل چوب و تغییر شکل آن به میز و صندلی می‌گردد، تولید اطلاق می‌شود.
5. مواد اولیه
برای ساخت محصول باید از موادی که در طبیعت وجود دارد و یا کالاهایی که در کارخانه‌های دیگر ساخته شده استفاده نمود.
به این دسته از مواد، مواد اولیه گفته می‌شود و روشن است که بدون داشتن مواد اولیه، تولید امکان‌پذیر نمی‌باشد.
6. دستمزد
عبارت است از حق‌الزحمه‌ای که برای تبدیل مواد به کالا، به کارگران پرداخت می‌شود.
7. هزینه سربار
به هزینه‌هایی که در کارخانه به مصرف می‌رسند ولی ارتباط مستقیمی با کالا ندارند «سربار» گفته می‌شود.
8. بهای اولیه
بهای اولیه عبارت است از حاصل جمع هزینه‌هایی که به طور مستقیم (مواد اولیه مستقیم و دستمزد مستقیم) در ساخت کالا به کار می‌رود.
به عبارت دیگر، دستمزد مستقیم + مواد اولیه مصرفی مستقیم = بهای اولیه
9. بهای تبدیل
بهای تبدیل (یا هزینه‌های تبدیل) عبارت است از هزینه‌هایی که برای تبدیل مواد اولیه به کالای ساخته شده به کار می‌رود.
بهای تبدیل حاصل جمع دستمزد مستقیم و سربار ساخت می‌باشد.
10. ضایعات (ضایعات تولید)
در طی مراحل تولید بعضاً مواردی مانند تبخیر شدن، شکست، صدمه دیدن، آب رفتگی و سایر موارد مشابه روی می‌دهد که باعث ضایع شدن و از بین رفتن بخشی از کالای در جریان تولید می‌گردد.
به بخش از بین رفته مواد اولیه یا کالا از ابتدای تولید تا تکمیل کالای ساخته شده «ضایعات تولید» می‌گویند.
حرف آخر
موسسه پژوهش آموزش همکاران سیستم با هدف ارائه به‌روزترین محتوای آموزشی، دوره حسابداری ویژه علاقه‌مندان به مباحث بهای تمام شده را برگزار می‌نماید. جهت مشاهده دوره اینجا کلیک کنید.
منابع:
www.gheyas.com
hesabamooz.com
www.tabnak.ir