امروزه همه جا سخن از هوش مصنوعی و کاربردهای شگفت و باورنکردنی آن است.
هوش مصنوعی یا Artificial Intelligence که به اختصار با عنوان AI از آن یاد میشود، هر روز در زندگی ما نقش پررنگتری به خود میگیرد.
شروع توسعه این فناوری به سالها قبل باز میگردد یعنی زمانی که در دهه 50 میلادی، دارتموث (Dartmouth) یکی از قدیمیترین دانشگاههای آمریکا، یک پروژه تحقیقاتی تابستانی را به هوش مصنوعی اختصاص داد.
«آلن تورینگ» نیز یکی دیگر از دانشمندانی است که در این زمینه فعالیتهای مهمی داشته است و ما در بخش بعدی، به آن میپردازیم.
هوش مصنوعی چیست؟
قبل از هر چیز باید توجه داشت که ما حتی نمیتوانیم خودِ «هوش» را به درستی تعریف کنیم، بنابراین به دنبال تعریف روشن و مشخصی از «هوش مصنوعی» نباشید زیرا در این خصوص، میان کارشناسان و صاحبنظران اختلافات بسیاری وجود دارد.
اجمالاً اصطلاح هوش مصنوعی برای اشاره به سیستمهایی به کار میرود که هدف از آنها «تقلید و شبیهسازی هوش انسانی و رفتارهای مرتبط با آن» است.
این هدف گاهی اوقات با الگوریتمهای ساده محقق میشود و گاهی اوقات نیز فقط با الگوریتمهای فوقالعاده پیچیده میتوان به آن دست یافت.
تاریخچه هوش مصنوعی
از آلن تورینگ (Alan Turing) به عنوان پدر هوش مصنوعی یاد میشود.
این ریاضیدان، دانشمند رایانه، فیلسوف و رمزنگار بزرگ انگلیسی، با کمک آزمایش تورینگ، سهم مؤثری در زمینه هوش مصنوعی ارائه کرد: آیا میتوان روزی گفت «ماشین هوشیار است و میتواند فکر کند؟»
آزمون تورینگ یکی از رایجترین روشهای ارزیابی هوشمندی ماشین است.
این آزمون در سال ۱۹۵۱ توسط آلن تورینگ پیشنهاد شده است.
در آزمون تورینگ، فردی با دو کاربر که یکی ماشین هوشمند است و دیگری انسان، به صحبت میپردازد و اگر نتواند تشخیص دهد که کدام یک از مخاطبین وی رایانه است، میتوان نتیجه گرفت که ماشین در انجام این آزمون موفق بوده است.
زیرشاخههای هوش مصنوعی
هوش مصنوعی زیرشاخههای بسیاری دارد که امروزه اهمیت آنها بیش از پیش مشخص شده است.
از جمله این زیرشاخهها میتوان به هفت مورد زیر اشاره کرد:
1. یادگیری ماشین (Machine Learning) که یک از شاخههای وسیع و پرکاربرد هوش مصنوعی است و هدف آن، بخشیدن توانایی یادگیری به رایانههاست.
2. پردازش زبان طبیعی (Natural Language Processing) که به تعامل رایانه و زبان انسان میپردازد.
3. بینایی ماشین (Machine Vision)به معنای فناوری و روشهای مورد استفاده برای بهبود شناسایی و تحلیل بهتر مبتنی بر تصویر به طور خودکار.
4. پردازش تصویر (Image Processing) که یکی از شاخههای مدرن و پرتنوع هوش مصنوعی به شمار میرود.
5. رباتیک (Robotics) که چند رشته مختلف از جمله مهندسی مکانیک، مهندسی برق و علوم رایانه را شامل میشود.
6. یادگیری عمیق یا ژرف (Deep learning) که خود یک زیرشاخه از یادگیری ماشین به شمار میرود و به مجموعهای از الگوریتمها گفته میشود که فراداده یا Metadata را به عنوان ورودی جذب کرده و پس از انجام محاسبات گوناگون، دادههایی را به عنوان خروجی برمیگرداند.
«استخراج خودکار» ویژگی منحصر به فرد این شیوه است.
7. سیستمهای خبره (Expert System): یک سیستم رایانهای که میتواند توانایی تصمیمگیری یک انسان خبره و متخصص را شبیه سازی کند.
کاربردهای هوش مصنوعی
امروزه کاربردهای هوش مصنوعی چنان گسترده و فراگیر شده است که بسیاری از این کاربردها دیگر با نام هوش مصنوعی شناخته نمیشوند و نام تخصصی خود را دارند.
تأثیر هوش مصنوعی را اکنون میتوان در همه جهات و نقاط زندگی مردم دید.
آیفونی که قادر به تشخیص اعضای خانه است یا تلویزیونی که نور صفحه نمایش دلخواه را با تعداد افراد تنظیم میکند، همه و همه کاربردهای هوش مصنوعی هستند.
مثال دیگر، جستجوی خودکار گوگل است که از الگوریتمها و متدهای پیچیده هوش مصنوعی استفاده میکند، تا پس از انجام یک عملیات پرهزینه و البته بسیار سریع، نتایج مرتبط را به شما نشان دهد.
ماشینهای خودکنترل و رباتهای پرنده نیز دو نمونه بارز و موفق از این نوع کاربردها هستند.
یکی دیگر از شاهکارهای هوش مصنوعی که اخیراً توسط گوگل رونمایی شده، دوپلکس (Duplex) نام دارد که مصداق بارزی از پیشرفت هوش مصنوعی است.
این ربات قادر است به صورت مستقل تماس تلفنی برقرار کند، به طوری که طرف مقابل قادر به شناسایی صدا نبوده و متوجه نشود که مخاطب یک ربات است، نه انسان.
چالشهای احتمالی استفاده از دستگاههای هوشمند
آیا هوش مصنوعی میتواند خطرساز باشد؟ اگر پاسخ مثبت است، چگونه؟
بسیاری از محققان بر این باورند که هوش مصنوعی نمیتواند احساسات انسانی از قبیل عشق یا نفرت را بروز دهد و به همین دلیل یک ماشین و ابزار هوشمند قادر نیست خیرخواهانه و یا تبهکارانه عمل کند.
البته این عقیده، مخالفان سرسخت بسیاری هم دارد که اشاره به استدلالات آنها در این نوشتار مختصر ممکن نیست.
به هر حال در خصوص خطراتی که ممکن است از هوش مصنوعی سر بزند، پژوهشگران دو سناریو را مطرح مینمایند:
1. وقتی هوش مصنوعی برای انجام یک کار ویرانگر برنامهریزی میشود.
مثلاً امروزه اخباری از هوشمند شدن تسلیحات نظامی به گوش میرسد.
حال تصور کنید اگر این ابزارهای مخرب، به دست یک فرد نااهل بیافتد ممکن است یک کشتار جمعی واقعی رخ بدهد.
علاوه بر این احتمال بروز یک مسابقه تسلیحاتی را نباید از نظر دور داشت؛ به نمایش گذاشتن دقت و عملکرد بالای اسلحههای مرگبار که چه بسا این رقابت تنگاتنگ و بسیار خطرناک به بروز جنگهای بینالمللی منجر شود.
احتمال این که انسانها نتوانند چنین کابوس وحشتناکی را تحت کنترل خود در آورند زیاد است.
2. سناریوی دوم که قدری پیچیدهتر است، به این مفهوم اشاره میکند که ابزارهای هوش مصنوعی را برای انجام کاری مفید برنامهریزی کنیم ولی این ابزار، از شیوههای مخرب و نامعقول برای رسیدن به هدف مورد نظر استفاده کنند.
مثلاً ممکن است شما چند سال آینده، از دستگاه هوشمند خود بخواهید که با بیشترین سرعت ممکن، شما را به فرودگاه برساند.
آن موجود دیجیتال هم پس از محاسبات خود، استفاده از هلیکوپتر را توصیه میکند!
سوار شدن بر یک هلیکوپتر، پرواز در آسمان شلوغ یک شهر، احتمال برخورد با دیگران و مشکل یافتن جای پارک (!) هم بخشهای بعدی این ماجرای عجیب و غریب را تشکیل میدهد.
شاید بیجهت نیست که افراد سرشناسی همچون استفان هاوکینگ، ایلان ماسک، استیو وازنیک و بیل گیتس به دیده توام با شک و نگرانی به هوش مصنوعی مینگرند.
واقعیت این است: هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که از هر انسانی باهوشتر شود و در آن صورت، ما هیچ راه مطمئنی برای پیشبینی رفتار آن نخواهیم داشت.
چند سال دیگر؟
حال این سوال پیش میآید که به راستی ما چند سال تا رسیدن به ابزارهای کاملاً هوشمند که دارای هوش بسیار فوقالعاده هستند (Superintelligence) فاصله داریم؟
در این خصوص طی پژوهشهای مختلف، نظرات کارشناسان برتر هوش مصنوعی پرسیده شده است.
برخی از آنها معتقدند ما در سال 2045 یعنی 27 سال دیگر به این هدف میرسیم.
گروهی دیگر معتقدند در حال حاضر هوش مصنوعی دوران کودکی خود را سپری میکند و انسانها تا دستیبابی به این هدف باید بسیار صبورتر باشد؛ صد سال یا حتی بیشتر.
انبوه پرسشهای بیپاسخ
در سالهای اخیر هوش مصنوعی و فناوریهای وابسته به آن، زمینهساز طرح پرسشهای مختلفی شدهاند.
در واقع در این خصوص سوالات زیادی وجود دارد که فعلاً جواب روشنی برای آنها متصور نیست:
• آیا میتوان هوش مصنوعی را به گونهای توسعه داد که از کنترل انسانها خارج نشود؟
• آیا در آینده قرار است رباتها و دستگاههای هوشمند، همکار انسانها شوند یا رقیب آنها؟
• خطرناکترین سناریو در خصوص قدرت گرفتن هوش مصنوعی طی سالهای آتی چیست؟
• هوش مصنوعی قرار است کدامیک از مشکلات ما را حل کند و آیا این فناوری مشکلساز هم خواهد بود یا خیر؟
• چالشهای اخلاقی هوش مصنوعی تا چه حد جدی است؟
• وضعیت حقوقی رباتهای هوشمند به چه صورت است؟
• به عنوان مثال، اگر یک انسان توسط ربات به قتل برسد، مجرم کیست و چه فرد یا چیزی باید مجازات شود: آیا عامل هوشمند باید در برابر این رفتارش مسئول باشد؟ یا انگشت اتهام به سوی برنامهنویس دراز میشود؟
• در مرحله بعدی ما به مبحث «مجازات» میرسیم: اگر یک سامانه هوشمند مرتکب خطایی شود، چه کسی یا چه چیزی باید تاوان آن را پس بدهد؟ و چه نوع مجازاتی باید اعمال شود؟
در حال حاضر هیچ پاسخ روشن و دقیقی برای این سوالات وجود ندارد.
منابع:
lesswrong.com
androidpit.com
futureoflife.org
wikipedia.org
meta4u.com
nodud.com
mft.info
از این نوشته شما متشکرم. امیدوارم روزی در ایران هم بتوانیم از هوش مصنوعی استفادههای فراوانی ببریم.