آموزش الکترونیکی یا electronic-learning که به اختصار e-learning خوانده می‌شود، در ساده‌ترین تعریف عبارت است از به‌کارگیری فناوری اطلاعات در امر آموزش.
در آموزش الکترونیکی از ابزارهایی همچون نرم‌افزار، اینترنت، فضای مجازی و یا ترکیبی از همه اینها استفاده می‌شود.
موسسه یونسکو در تعریفی می‌گوید: آموزش از راه دور به هر نوع فرایند آموزشی اشاره دارد که در آن، همه یا بیشتر تدریس توسط افرادی انجام می‌شود که از نظر زمانی و مکانی در فضایی دور از یادگیرنده هستند، بدین معنا که همه یا اغلب ارتباطات بین آموزگار و یادگیرنده از طریق یک رسانه مصنوعی چاپی یا الکترونیکی انجام می‌شود.
در واقع آموزش الکترونیکی روش جدیدی از آموزش است که محدودیت‌های کلاس‌های آموزشی سنتی را زیر پا گذاشته و نیاز به حضور فیزیکی اساتید و دانشجویان را از بین برده است و راهکارهای جدیدی برای در نظر گرفتن تکالیف و برگزاری آزمون ارائه کرده است.
در کنار آموزشی الکترونیکی مفاهیم دیگری نیز مطرح می‌شود که از آن جمله می‌توان به آموزش مجازی (virtual learning)، آموزش از راه دور (distance education)، آموزش آنلاین یا برخط (online learning)، یادگیری همراه (mobile learning) و آموزش خرد (micro-learning) اشاره کرد که هر یک تعریف و توضیح خاصی دارد.
راه حلی برای غلبه بر مشکلات سنتی آموزش
اصولاً آموزش به شکل سنتی‌اش در ظاهر رابطه‌ای دو طرفه به نظر می‌رسد یعنی معلم و شاگرد کنار هم قرار دارند ولی عملاً شاهدیم که معلمان و اساتید مطالب درسی را به صورت ثابت و یکنواخت ارائه می‌کنند و نهایتاً به سوالات و یا اشکالات دانش‌آموزان و دانشجویان پاسخ می‌دهند.
واضح است که در چنین فرایندی کمتر شاهد بازخورد (فیدبک) مناسب هستیم.
از سوی دیگر در روش آموزش سنتی، همه یادگیرنده با قابلیت‌ها و استعدادهای متفاوت، مجبورند که اندازه‌ای معین از یک موضوع خاص را در مقطع زمانی ثابتی یاد بگیرند.
برای حل این مشکل و مشکلات فراوان دیگر، کشورها به سراغ آموزش الکترونیکی رفته‌اند.
تاریخچه
شاید تصور کنید آموزش الکترونیکی عمر کوتاهی دارد و به تازگی پدیدار شده ولی باید بگویم که چنین نیست.
در واقع نخستین نوع رسمی دوره‌های آموزش از راه دور در قرن نوزدهم و البته به شکل مکتوب بود که طی آن فردی به نام اسحاق پیتمن (Issac Pitman) در سال 1840 یعنی 178 سال قبل، تدریس تندنویسی را با برگزاری دوره‌های غیرحضوری از راه پست، در انگلیس شروع کرد که اتفاقاً بسیار موفقیت‌آمیز بود و در آن زمان یک روش پرکاربرد به شمار می‌رفت.
در سال‌ها و دهه‌های بعد موضوع آموزش از راه دور مورد توجه کشورها قرار گرفت تا این که با ظهور اینترنت و شبکه‌های مرتبط با آن در چند سال اخیر، این امر به طور ریشه‌ای متحول شد.
مزایای آموزش الکترونیکی
آموزش الکترونیکی نسبت به آموزش‌های سنتی، مزایای عمده‌ای دارد که انعطاف‌پذیری و حذف ترددهای پرهزینه و زمان‌بر برای شرکت در دوره‌های آموزشی را می‌توان از مهمترین آنها دانست.
در واقع می‌توان گفت در این آموزش، مرز یا محدوده جغرافیایی معنی خود را از دست می‌دهد و هر فرد در هر کجا که باشد می‌تواند با استفاده از اینترنت و فضای مجازی، آموزش متناسب و مورد علاقه خود را فرا گیرد.
یکی دیگر از مزایای جالب توجه e-learning عبارت است از افزایش امکان یادگیری افراد بزرگسال و بیش‌فعال، زیرا این افراد تمایلی به نشستن و گوش دادن به سخنرانی ندارند ولی آماده‌اند برای دوره مورد علاقه‌شان وقت صرف کنند.
سایت آمریکایی eLearningNC.gov مدعی است مطالعات زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد در شیوه eLearning، دانش‌آموزان بسیار بیشتر از افرادی که در کلاس‌های چهره به چهره شرکت می‌کنند، مواد آموزشی را به ذهن می‌سپارند.
یکی دیگر از مزیت‌های جالب این شیوه، تاثیرگذاری اندک آن بر محیط زیست است.
از آنجا که این روش به صورت اینترنتی و با استفاده از ابزار آنلاین اجرا می‌شود، آن را یک سیستم بدون کاغذ یا به اصطلاح paperless به شمار می‌آورند که همین موضوع با جلوگیری از مصرف بی‌رویه کاغذ، به نوعی باعث حفظ محیط زیست می‌شود.
طبق یک پژوهش صورت گرفته، دوره‌های آموزش الکترونیکی و از راه دور در مقایسه با کلاس‌های حضوری، حدود 90 درصد انرژی کمتری مصرف می‌کنند و تولید گازهای گلخانه‌ای در این شیوه، 85 درصد کمتر از کلاس‌های سنتی است.
این شیوه مزایای متعدد دیگری هم دارد که به اختصار به چند مورد آنها اشاره می‌کنیم:
- ارزان بودن آموزش
- تکرارپذیر بودن درس
- به‌روز بودن محتوا
- سهولت دسترسی به کلاس‌ها
- برگزاری کلاس‌ها در تمامی ساعات شبانه روز و ایام هفته
- تنوع دوره‌ها و موضوعات آموزشی به فراخور شرایط و استعدادهای یادگیرنده
معایب
هر چند همه نشانه‌ها حاکی از آن است که یادگیری الکترونیکی محاسن زیادی دارد ولی این بدان معنا نیست که یادگیری سنتی و کلاسی به پایان راه خودش رسیده است.
یادگیری الکترونیکی نیز ضعف‌ها و محدودیت‌های خاصی دارد، از جمله:
- بی‌اعتنایی به مقوله فرهنگ و اختلافات فرهنگی
- عدم امکان انتقال احساسات و واکنش‌ها به صورت چهره به چهره
- چالش ارزشیابی دقیق و عادلانه
- مسائل حق انتشار و مالکیت معنوی در محیط مجازی
- بی‌تفاوتی نسبت به جنسیت یادگیرنده
- دست کم گرفته شدن ارتباطات فرد به فرد
- ناممکن بودن انجام کار عملی یا فعالیت‌های آزمایشگاهی (در برخی رشته‌های خاص)
- انزوای اجتماعی
آموزش الکترونیکی و رابطه آن با آموزش سنتی
آموزش الکترونیکی روش‌های آموزش کنونی را تکمیل می‌کند و در بعضی موارد جایگزین آن می‌شود.
یکی از رویکردهای اصلی آموزش الکترونیکی «آموزش ترکیبی» است که به معنای به‌کارگیری بیش از یک رسانه در امر آموزش، مانند ترکیب آموزش توسط معلمو ابزارهای وب است.
البته در این روش، آموزش الکترونیکی جایگزین آموزش کنونی نمی‌شود بلکه آن را تکمیل می‌کند، هر چند برخی محققان بر این باورند که در بسیاری از موارد، آموزشی الکترونیکی می‌تواند به تنهایی پاسخگوی نیازهای آموزشی باشد.
تفاوت آموزش سنتی و مدرن
- فرایند: در رویکرد سنتی یک روش و محتوای آموزشی برای همه ارائه می‌شود ولی در شیوه مدرن، روش و محتوا برای هر آموزش سفارشی شده است.
- زمان: در رویکرد سنتی یک بازه زمانی برای همه یادگیرنده‌ها لحاظ می‌شود ولی در روش نوین، بازه زمانی معمولاً توسط خود آموزش‌گیرنده تعیین می‌گردد.
- مکان: در شیوه سنتی، یک محل آموزش به همه اختصاص می‌یابد ولی در رویکرد مدرن، هر مکانی که آموزش‌گیرنده بتواند به مطالب آموزشی دسترسی پیدا کند، همان جا می‌شود کلاس درس.
در پایان
اکنون روشن شده است که یادگیری از راه دور یا همان یاد الکترونیکی، مهمترین عنصر در سیستم‌های آموزشی و پرورشی آینده خواهد بود و توسعه این شیوه، امری حتمی و ضرورتی انکارناپذیر برای دولت‌ها به شمار می‌رود.
با استفاده از دوره‌های آموزش الکترونیکی، افراد برای این که بخواهند برای کسب علم، به شهر دیگری سفر کنند نگران نیستند و هزینه‌های متعددی همچون ایاب و ذهاب، اقامت و خوراک را متحمل نمی‌شوند.
ضمناً این شیوه، فارغ از محدودیت‌های زمانی و مکانی برگزار می‌شود و کاربر می‌تواند طبق دلخواه و توانایی‌های خود، بیش از یک درس یا رشته را فرا بگیرد.
به طور کلی در صف‌آرایی موافقان و مخالفان آموزش الکترونیکی، کفه ترازو به نفع هواداران این شیوه مدرن سنگینی می‌کند.
منابع:
مقدمه‌ای بر یادگیری الکترونیکی، محمود بابایی، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران
eLearningIndustry.com
eLearningNC.gov
pafcoerp.com
vla.ir